Zioła zdobią i leczą

Rośliny rosnące na działkach lub w ogródkach przydomowych są bardzo różnorodne, ale aksamitki, nagietki, czy nasturcja z powodu swoich wesołych kolorów, to prawie powszechny element rabatek. Jednak nie tylko ze względów ozdobnych warto je mieć w swoim ogrodzie. Ich właściwości lecznicze i zastosowanie w potrawach, może sprawić, że zyskają one jeszcze większe uznanie.

Aksamitki na talerzu
Osoby, które uprawiają aksamitki wiedzą, że są to rośliny nie tylko dekoracyjne, aksamitkę wzniosłą (Tagetes erecta) i aksamitkę rozpierzchłą (T. patula) wykorzystuje się do niszczenia nicieni. Są również przyprawami. Świeże lub suszone liście dwóch już wymienionych aksamitek o balsamiczno-cytrynowo-gorzkim, intensywnym smaku i aksamitki cienkolistnej (T. tenuifolia) o cytrynowym smaku lub Tagetes tenuifolio var.
pumila o aromacie pomarańczowym, w małych ilościach (aby nie zdominować smaku przyrządzanej potrawy), można dodawać do tłustych mięs, zup, sosów, past rybnych.

Fiołek leczy i upiększa
Fiołek wonny (Viola odorata) kojarzy się przede wszystkim z wiosną i cudownym zapachem, ale jest on również rośliną leczniczą. Ma takie same właściwości jak fiołek polny czy trójbarwny chociaż częściej wykorzystywany jest w przemyśle kosmetycznym i perfumeryjnym niż w medycynie. jego ziele jest surowcem oczyszczającym krew i odtruwającym, wykorzystywanym w leczeniu schorzeń metabolicznych jak różnego rodzaju dermatozy oraz choroby reumatyczne. Jego kwiaty kandyzowane w cukrze mogą być dekoracyjnym i smakowitym elementem tortów.

 

Nasturcja dobra na katar
Bardzo dobrze znaną rośliną jest również nasturcja większa (Tropaeolum majus) sprowadzona z Ameryki Południowej do Europy. W wielu krajach Starego Kontynentu zaleca się stosowanie jej przetworów w schorzeniach dróg oddechowych, a olejek do wcierań w lekkich bólach mięśniowych. W Polsce nasturcja jest używana tylko w lecznictwie ludowym i homeopatii jako środek dezynfekujący i pobudzający apetyt oraz hamujący kaszel. Napary stosowane są w formie płukanek w stanach zapalnych gardła i migdałków oraz do przemywania ran i ropni. Świeże, młode liście przypominają w smaku rzodkiewkę i mogą być jednym z surowców sałatki jarzynowej. Niedojrzałe owoce lub pąki kwiatowe można marynować w occie jako namiastkę kaparów.

Nagietek w kuchni i w apteczce
Nagietka lekarskiego (Colendula officinalis) też nie trzeba nikomu przedstawiać. W medycynie oficjalnej jego surowcem są kwiaty języczkowate lub całe koszyczki barwy intensywnie pomarańczowej. Przetwory z nagietka zaleca się przy nieżycie i owrzodzeniach żołądka i jelita grubego oraz w niedomaganiach wątroby. Może być lekiem pomocniczym w nieoperacyjnych postaciach raka żołądka, stanach przednowotworowych przewodu pokarmowego. Są również skutecznym środkiem w przypadku bolesnych zaburzeń miesiączkowania. Oczywiście należy pamiętać o tym, że nie we wszystkich wymienionych tu chorobach można stosować samemu przetwory z tego surowca. Najlepiej więc będzie przed ich użyciem, zasięgnąć porady lekarza. Zmielone, pomarańczowe kwiaty języczkowate można dodawać do lodów, napojów, serów, masła, potraw z ryżu, likierów i niektórych zup. Do zabarwienia ciast należy gotować je w mleku, ponieważ ich barwnik dobrze rozpuszcza się w tłuszczach.

Konwalia
Przetwory z konwalii majowej (Convallaria majalis) są zalecane osobom z nadwrażliwością na inne preparaty nasercowe, cierpiącym na uszkodzenie mięśnia sercowego pod wpływem toksyn bakteryjnych, a także dla osób w wieku podeszłym z dolegliwościami serca starczego. Stosowane są one również w niewydolności serca z mniej lub więcej zaznaczonym częstoskurczem, a także przy zakłóceniach jego czynności wynikających z niewłaściwego przewodnictwa impulsów nerwowych. Konwalia jest rośliną trującą. Preparaty z niej należy stosować pod ścisłą kontrolą lekarza, ponieważ przedawkowanie leku może doprowadzić do zatrucia. Nie należy wytwarzać przetworów domowych z ziela konwalii, gdyż są nietrwałe i niepewne w działaniu. Skład surowca może różnić się znacznie w zależności od pochodzenia roślin, a toksyczność glikozydów kardenolidowych jest bardzo wysoka.

Barwinek
Barwinek pospolity (Vinca minor) jest również znaną roślina. W fitoterapii otrzymane preparaty z jego ziela podaje się pod nadzorem lekarza, w leczeniu nadciśnienia tętniczego, w nerwicach wegetatywnych, zastojach żylnych i zarostowym zapaleniu żył. Zaleca się je również w migrenie, zawrotach głowy z niedotlenieniem mózgu i w łagodnych postaciach choroby wieńcowej. Właściwości terapeutyczne barwinka znane były od dawna. Dioskurides (I w. n.e.) i Galen (II w. n.e.) zalecali jego ziele przeciw biegunce, bólom zębów i ukąszeniom węży. W Małopolsce, na Wołyniu i Podlasiu leczono nim gościec. Gatunków, które są dekoracyjne i lecznicze jest bardzo dużo. Należałoby tu opisać również bergenię grubolistną, jeżówkę purpurową i wąskolistną, pierwiosnek wiosenny i wyniosły, rojnik murowy, rozchodnik ostry i ościsty ubiorek gorzki, zimowit jesienny i wiele, wiele innych. Wykorzystywane są one nie tylko w medycynie oficjalnej, ale również w medycynie ludowej i niekonwencjonalnej, co do której nie wszyscy się jeszcze przekonani.

mgr Hanna Mączyńska, Ogród Botaniczny CZRB PAN w Powsinie, „Działkowiec”